یوکو اونو(YOKO ONO)؛ مشهورترین هنرمند ناشناخته جهان

علی امینی نجفی

منتقد هنری

سه شنبه 19 فوريه 2013 - 01 اسفند 1391

یوکو اونو، خواننده و هنرمند پاپ، هشتاد سالگی خود را در آلمان جشن گرفت. او شامگاه یکشنبه (۱۷ فوریه) در سالن شهر برلین آواز خواند و روی صحنه به همراه دخترانی رقصید که می‌توانستند نوه یا حتی نبیره او باشند.

از شور و انرژی یوکو اونو ذره‌ای کم نشده است. با همان نگاه خندان و پرشیطنت می‌گوید: "در هشتاد سالگی قصد دارم زندگی تازه‌ای شروع کنم و به تمام کارهایی برسم که در زندگی موفق نشدم انجام بدهم."

موزه "شیرن" در فرانکفورت نمایشگاهی بزرگ از کارهای بسیار متنوع و دیدنی یوکو اونو برگزار کرده است.

یوکو اونو در ۱۸ فوریه ۱۹۳۳ در توکیو در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی در ژاپن با ارائه چند اثر جسورانه به شهرت رسید و به زودی راه خود را به صحنه موسیقی و هنر مدرن نیویورک باز کرد. برای کسانی که از هنر پاپ شناختی سطحی دارند و تنها با گروه پرآوازۀ بیتل‌ها آشنا هستند، یوکو اونو تنها زائده‌ای از موسیقی مردم‌پسند دهه ۱۹۶۰ است، تا آنجا که او را به نام تحقیرآمیز "بیوۀ جان لنون" معرفی می‌کنند.

درحالیکه یوکو اونو پیش از آشنایی با گروه بیتل‌ها و ازدواج با جان لنون، از شناخت و ذوق هنری بالایی برخوردار بود، هم در موسیقی و هم در هنرهای تجسمی تحصیلاتی مرتب و به قاعده پشت سر داشت. موسیقی کلاسیک مدرن را به خوبی می‌شناخت. از دستاوردهای موسیقی آوانگارد، از کارهای آرنولد شونبرگ تا جان کیج درس گرفته بود.

هنگامی که یوکو اونو در نیمه دهه ۱۹۶۰ در نیویورک به هنرمندان فلوکسوس پیوست، با نخستین کارهای فمینیستی خود جلب توجه کرده بود. معروف است که همان زمان جان لنون او را "مشهورترین هنرمند ناشناخته جهان" دانسته بود.

یکی از کارهای معروفی که یوکو اونو با خود به نیویورک برد، "جامه دریدن" بود، که می‌توان آن را الگوی بسیاری از اجراهای پرفورمانس دانست که مدعیان خلاقیت و "نوآوری" آن را بارها تکرار کردند. زنی که با لباس معمولی وسط صحنه نشسته، از تماشاگرانی که دور او گرد آمده‌اند، دعوت می‌کند که با قیچی لباس‌های او را پاره کنند. حاضران نخست با شرم و تردید، و سپس با جسارت و خشونت دست به کار می‌شوند. تماشاگران به صحنه زنده‌ای از تجاوز و درندگی نگاه می‌کنند.

یوکو اونو در ارائه بسیاری از شگردهای آشنای هنر مفهومی و همچنین نمونه‌هایی از هنر کنشی پیشگام بوده است. جسارت او در آفرینش، به ویژه ارتباط با مخاطبانی هرچه گسترده‌تر را می‌توان از مزایای ابداع و خلاقیت او دانست.

یکی از کارهای مشهور او ویدیوی هنری "راه رفتن روی لایه یخ" است که برای آخرین آلبوم آهنگ‌های جان لنون ساخته شد. جان لنون در هشتم دسامبر ۱۹۸۰ به ضرب گلوله کشته شد و یوکو اونو این ویدیو را تنها دو ماه بعد منتشر کرد.

ویدیوی معروف دیگری به نام "پرواز" از آثار آشنای سینمای تجربی و آوانگارد شناخته می‌شود. این فیلم کوتاه سیر و سفر شورانگیز و پرسروصدای یک مگس است روی بدنی زنانه.

در نمایشگاه فرانکفورت قطعاتی از هر دو فیلم به نمایش گذاشته شده است. در یوتیوب نیز می‌توان هر دو فیلم را دید.

همه چیز برای عشق و شادی

عشق و شادی را می‌توان دو رکن اصلی هنر یوکو اونو دانست. آثار او در فرم‌ها و قالب‌های گوناگون، یک سره در خدمت صلح و آشتی و برای شادی و تفریح است. خود او نیز در تماس با مخاطبان خود سرشار از مهربانی و شوخ‌طبعی است.

وقتی از عشق سخن می‌رود، همه ناآگاه جان لنون را به یاد می‌آورند، که یوکو اونو هنوز در فقدان او سیاه‌پوش است. زوج عاشق در سال ۱۹۶۹ ازدواج کردند و بستر زناشویی خود را به اکسیونی برای صلح و آشتی در جهان بدل کردند.

در سالهایی که شعار "جنگ نکن، عشق بورز!" بر سر زبان‌ها بود، آنها با پلاکات و ترانه "به صلح فرصتی بدهیم!" به جنبش صلح شور و نیروی بیشتری دادند.

یوکو اونو پس از مرگ جان لنون، نگهبان میراث او شد، کارهای او را منتشر کرد و خود نیز به سبک "موج نو" دهها کار موسیقی منتشر کرد. یوکو اونو تا امروز با جیغ‌های تیز و فریادهای گوشخراش خود انبوه شنوندگان را به دنبال خود می‌کشد، به گفته خودش، به سوی "روزنه نوری که در ته تونل دیده می‌شود".

او در جایی می‌گوید: "تا امروز در هر حالتی که هستم و هر کاری که می‌کنم جان با من است. ما رابطه خاصی داشتیم، با نوعی هماهنگی و توافق کامل همکاری می‌کردیم. گاهی حس می‌کنم که هنوز با هم همکاری می‌کنیم. مردم هم دریافته‌اند که من امروزه هرکاری می‌کنم تا حدی با همکاری اوست."

ارتباط و تماس با مردم وجه مهمی از آفرینش هنری این هنرمند است. هنر او آفرینشی در خلأ نیست، بلکه پیوسته در داد و ستد با دیگران شکل می‌گیرد. بهترین شکل کار هنری برای او روندی زنده و پرتحرک است که تماشاگر یا مخاطب را وارد روند هنری می‌کند، تا او نیز به حس و تجربه هنری دست یابد.

او باور دارد که در بیان هنری امکان و فرصت بزرگی برای یگانگی و آشتی میان انسان‌ها نهفته است. او در فعالیت‌های اجتماعی خود علیه سیاست‌های جنگ‌افروزانه یا حمایت از سازمان عفو بین‌الملل همواره با هنر خود حضور داشته است.

در نهایت باید بر طنز و شوخ‌طبعی او تکیه کرد که هنر او را به تجربه‌ای شاد و پرنشاط بدل می‌کند. در این باره با یادآوری دوره‌ای تاریک در زندگی خود گفته است: "وقتی همسرم درگذشت، خیلی غمگین بودم. جلوی آینه ایستادم و فکر کردم اگر این جوری ادامه بدهم، حتما مریض می‌شوم. به زور شروع کردم به خندیدن. کم کم متوجه شدم که من تنها با لب‌ها یا چشم‌هایم نمی‌خندم، بلکه با تمام بدنم می‌خندم، با شکمم، با پستانم و زانوهایم. و همین جور ادامه دادم تا امروز..."

در نمایشگاه بزرگ موزه "شیرن" فرانکفورت بیش از دویست اثر و شی تماشایی از شصت سال خلاقیت هنری یوکو اونو فراهم آمده است. نمایشگاه که از ۱۵ فوریه شروع شده و تا ۱۲ مه ۲۰۱۳ ادامه دارد.