Heikki Talvitie

١١/٣/٢٠٢٥

نگرشی برروابط آمریکا وروسیه درارتباط با جنگ درگرجستان واوکراین

تصمیم دولت کلینتون درمورد گسترش ناتو در شرق در نیمه اول سال ١٩٩٠، دولت جورج بوش پدر، رئیس جمهورجورج بوش پدر، درباره شرایط اتحاد مجدد آلمان ودرارتباط با آن، عضویت آلمان متحد درناتوبا رئیس جمهورمیخائیل گورباچف ​​مذاکره کرد. توافق شد که آلمان متحد می تواند با محدودیت های خاصی به عضویت ناتودرآید. درهمان زمان، جیمزبیکر، وزیرامورخارجه وقت آمریکا درمسکو اطمینان داد که "ناتو حتی یک اینچ به شرق گسترش نخواهد یافت". اما توافق کتبی دراین باره صورت نگرفت، بنابراین موضوع به اطمینان شفاهی واگذار شد.

اتحاد جماهیر شوروی درپایان سال ١٩٩١ فروپاشید و گفتگوهای آمریکایی درمورد روابط واقدامات با رئیس جمهورروسیه بوریس یلتسین ادامه یافت. درآغازسال ١٩٩٣، دوره دولت جدید درواشنگتن آغازشد، زمانی که بیل کلینتون درانتخابات بوش را شکست داد. درست دربهار، تونی لیک، مشاورامنیتی کاخ سفید، یادداشتی طولانی درباره گسترش ناتو به شرق نوشت. سال بعد، کلینتون گسترش شرق اتحاد نظامی را به عنوان سیاست رسمی دولت خود پذیرفت. ازآن زمان به بعد، ترویج گسترش گسترش نیزدردستور کارروسای جمهوربعدی قرارگرفت.  با این حال، کاربرد فعال این پروژه درزمان روسای جمهورمختلف درسطوح مختلف بوده است.

پس ازدورجدید گسترش ناتودرسال ٢٠٠٤، ولادیمیرپوتین رئیس جمهورروسیه درکنفرانس امنیتی مونیخ درسال ٢٠٠٧ سخنرانی کرد و به شدت ازسیاست غرب درناتوانتقادکرد. پیام روشن آن این بود که "دیگربس است ". رهبران غربی درمونیخ ازاین سخنرانی ولحن آن کاملا شگفت زده شدند. یکی ازدلایل آن می تواند این باشد که درواشنگتن وبه طورکلی درغرب، روسیه ومنافع امنیتی آن نیازی به توجه درسیاست غرب ندارد. به هرحال، غرب درجنگ سرد پیروز شده بود. یکی دیگرازدلایل آشکارتراین شگفتی داخلی روسیه بود. پیش از این توافق شده بود که پس ازدو دوره پوتین درسال ٢٠٠٨، رئیس جمهورجدید درروسیه انتخاب شود. معلوم بود که دیمیتری مدودف، نخست وزیروقت، رئیس جمهورخواهد شد. اوفردی بسیارمتفاوت با پوتین بود ودرغرب انتظارمی رفت که ریاست جمهوری مدودف آرامشی شبیه به یک تاجررا درروابط بین الملل ایجاد کند. با این حال پوتین به جانشین خود هشدارداد که به حسن نیت رهبران غربی تکیه نکند.

درست درآغازسال ٢٠٠٨، ایالات متحده و بسیاری ازکشورهای غربی، ازجمله فنلاند، استقلال کوزوو را به رسمیت شناختند، حتی اگر کشورمادر، صربستان، با آن مخالفت کرد. البته این برای مدودف که به تازگی ریاست جمهوری خود را آغازکرده بود، نشانه خوبی نبود. واقعیت دیگری که برای مدودف به عنوان یک باردرروسیه مطرح شد این بود که روسیه وچین از رای دادن به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که درمورد بحران لیبی به تصویب رسید، خودداری کردند. ایالات متحده، بریتانیا وفرانسه درلیبی مداخله کردند واز شورشیان ضد قذافی حمایت کردند. پس ازبمباران غرب، قذافی دریک تونل جسد پیدا شد. قاتلان لیبیایی بودند، اما سربازان ناتوازفاصله نزدیک وقایع را تماشا کردند. سپس سومین ضربه به ریاست جمهوری مدودف وارد شد، زمانی که جنگ درگرجستان در اوت 2008 آغازشد.

تجربیات درگرجستان

درسال ٢٠٠٣ به عنوان نماینده ویژه اتحادیه اروپا د قفقاز جنوبی منصوب شدم. رئیس جمهورگرجستان درآن زمان ادوارد شواردنادزه بود که من قبلاً درمسکو زمانی که سفیرفنلاند درسال های ١٩٨٨-١٩٩٢ بودم ملاقات کرده بودم. درآن زمان، شواردنادزه دوبار وزیر خارجه اتحاد جماهیرشوروی بود. دراواخر پاییز ٢٠٠٣، با شواردنادزه ملاقات کردم، زمانی که هدف این بود که درمورد برنامه های کمک اتحادیه اروپا به جامعه گرجستان، به ویژه درزمینه اصلاحات دموکراتیک صحبت کنم.

شواردنادزه درکمال تعجب به من گفت که چند روز پیش جیمزبیکروزیرامورخارجه ایالات متحده برای دیدن اوآمده بود. شواردنادزه گفت که او تصورمی کرد بیکربه عنوان یک دوست وارد می شود، اما او به عنوان یک دشمن آمد. پیام بیکربه شواردنادزه این بود که ریاست جمهوری اواکنون به پایان رسیده است. دراین مرحله، شواردنادزه ازمن پرسید که آیا اتحادیه اروپا سلاحی برای تحویل به او دارد یا خیر. من پاسخ دادم که من به عنوان یک فروشنده اسلحه اینجا نیستم بلکه برای ترویج پروژه های توسعه اروپا درگرجستان هستم. شواردنادزه نشست را با چند ارزیابی بدبینانه از سودمندی اتحادیه اروپا برای او به پایان رساند. تظاهرات علیه شواردنادزه دراواخرپاییز همان سال در تفلیس آغاز شد. آنها توسط میخائیل ساکاشویلی، وزیرسابق دولت شواردنادزه رهبری می شدند. من با دولت گوندالیزا رایس وزیرامورخارجه درتماس بودم ومطلع شدم که ایالات متحده ازمعترضان حمایت مالی می کند. بزرگترین نگرانی آمریکایی ها این بود که گرجی های پرشوروآتشین شروع به تیراندازی درخیابان نکنند. ساکاشویلی بعداً به صراحت گفت که قصد هجوم به پارلمانی که شواردنادزه درحال حاضردرآن سخنرانی می‌کرد، نبود. با این حال، معترضان به پارلمان هجوم بردند وسپس جهان درتلویزیون های خود مشاهده کرد که شواردنادزه بی سر صدا صحنه رژه سیاست بین الملل را ازدرپشتی پارلمان ترک می کند.

ساکاشویلی درآغاز سال ٢٠٠٤ رئیس جمهور شد وبه عنوان برنامه خود اعلام کرد که دراولین دوره ریاست جمهوری خود قلمروایالتی گرجستان را که با مناطق تحت کنترل شورشیان هم مرزبود، متحد خواهد کرد. درهمان زمان، ایالات متحده آموزش و تسلیح ارتش گرجستان را آغاز کرد. آمریکایی ها برای گرجستان نیزنیروی هوایی ایجاد کردند. من دائماً با آمریکایی ها درتماس بودم وخاطرنشان کردم که به ویژه درروزهای اولیه، آنها درکنترل قدرت نظامی رو به رشد گرجستان با مشکل مواجه بودند. ایالات متحده، روسیه و اتحادیه اروپا توافق کردند که منطقه خودمختارآزارا که درمرزترکیه قرار دارد، متعلق به گرجستان باشد. ایوان ایوانف، وزیرامور خارجه روسیه، الیگارشهایی که برمنطقه حکومت می کردند را به مسکوکشانیده و به این ترتیب اولین وعده متحقق شده بود. این امر اشتهای ساکاشویلی را تشدید کرد ودرسال‌های بعد، بانزدیک شدن تابستان تنش ابتدا درآبخازیا وسپس دراوستیای جنوبی ایجاد شد. این مناطق شورشی بودند که ازگرجستان جدا شدند ودرزمان اتحاد جماهیرشوروی برای آنها نوعی عملیات حفظ صلح ایجاد شده بود.  بعدها، سازمان امنیت وهمکاری اروپا بحث های بحران اوستیای جنوبی را مدیریت کرد و در مورد آبخازیا، این وظایف به سازمان ملل واگذار شد.

سپس به سال ٢٠٠٨ می رسیم. فرانسه ریاست اتحادیه اروپا وفنلاند ریاست سازمان امنیت وهمکاری اروپا را برعهده داشتند. نشست سران ناتو دربخارست برگزارشد ودرآنجا پیشرفت احتمالی گرجستان واوکراین به سمت عضویت درناتو دردستورکارقرارگرفت. آمریکا موافق این بود، اما فرانسه و آلمان مخالف آن بودند. سازش این بود که اصولاً به گرجستان و اوکراین وعده حق عضویت درناتو داده شد. این تصمیم هم ساکاشویلی و هم روس ها را خشمگین کرد.

تلاش ایالات متحده برای گسترش گسترش ناتوبه گرجستان و اوکراین با هدف این واقعیت بود که ورود آنها به ناتو روسیه را ازدریای سیاه دور کند ونفوذ آن دربخش شرقی مدیترانه نیزپایان یابد. دراین زمینه، همچنین مهم بود که ترکیه، رومانی وبلغارستان قبلاً اعضای ناتوبودند. اما اعصاب ساکاشویلی نتوانست دربرابرفشارها مقاومت کند واو ازشامگاه ٧ اوت ٢٠٠٨ شروع به گلوله باران پایتخت اوستیای جنوبی با توپخانه کرد. صبح روزبعد، نیروهای ساکاشویلی شروع به پیشروی درمنطقه به سمت تونل روکی کردند، تنها مسیر ممکن برای رساندن نیروهای روسی ازطریق کوه های قفقازبه اوستیای جنوبی. پریماکوف، که بعداً به عنوان رئیس اتاق بازرگانی مرکزی روسیه ملاقات کردم، اظهارداشت که لشکرهای جبهه واقعاً از قبل ازتونل عبورکرده بودند. ارتش گرجستان با روس ها در نزدیکی تونل برخورد کرد وسپس درعرض سه روزارتش روسیه هنوزنسبتاً ضعیف آن زمان، گرجی ها را از اوستیای جنوبی بیرون راند.

دراین مرحله، گوشنرواستاب وزرای امورخارجه اتحادیه اروپا وریاست سازمان امنیت وهمکاری اروپا به تفلیس آمده بودند ومذاکرات درباره آتش بس با ساکاشویلی را آغاز کردند. درمذاکرات مهم تلقی شد که اصول حقوق بین الملل به ویژه تمامیت ارضی محوری ترین مبنای آنها باشد. گفت‌وگومیان فنلاندی‌ها وفرانسوی‌ها زمانی قطع شد که گوشنربا رئیس‌جمهورفرانسه تماس تلفنی دریافت کرد که درآن وی اعلام کرد که ایالات متحده وروسیه برسرآتش‌بس به توافق رسیده‌اند واوباید توافقنامه‌ای که قدرت‌های بزرگ امضا کرده‌اند را به مسکووتفلیس برساند.

ایالات متحده نیز ازحمله ساکاشویلی غافلگیر شد، به ویژه اینکه بهترین سربازان گرجستان درحال حاضربه آمریکایی ها درافغانستان و عراق کمک می کردند. اکنون تنها وظیفه ایالات متحده نجات چیزی بود که هنوزقابل نجات بود. پس ازاینکه روس ها کنترل اوستیای جنوبی وآبخازیا را به دست آوردند، به زودی وارد قلمرودولتی واقعی گرجستان درشهرهای گوری و پوتی شدند وبزرگراه اصلی گرجستان ازتفلیس به ساحل را قطع کردند. اگرچه به نظرمی‌رسید روس‌ها قصد پیشروی درتفلیس را ندارند، اما آمریکایی‌ها با خیال راحت بازی کردند. آنها با روس ها تماس گرفتند وتوافق به گونه ای انجام شد که روس ها قلمرو دولتی واقعی گرجستان را ترک کردند اما دراوستیای جنوبی وآبخازیا ماندند. بنابراین، گسترش ناتوبه گرجستان نیزفعلا متوقف شد.

اوکراین

دولت پرزیدنت یانوکوویچ درپاییز ٢٠١٣ زمانی که اوطرح تجارت آزاد توافق شده با اتحادیه اروپا را لغو کرد، نامحبوب شد. اعتقاد بر این بود که روسیه با پیشنهاد توافقنامه تامین انرژی به اوکراین بریانوکوویچ فشارآورده است. پس ازآن، تظاهراتی درمرکزکیف درمیدان میدان برگزارشد که در نهایت منجربه فراررئیس جمهورمنتخب یانوکوویچ به روسیه درفوریه ٢٠١٤ شد.

تظاهرات درکیف بسیارشبیه به تظاهراتی بود که کمی پیشترشواردنادزه را از پست ریاست جمهوری گرجستان برکنارکرد. شواهد فعلی نیزازاین واقعیت به دست آمده است که مکالمه تلفنی بین سفیر آمریکا درکیف پیات ومعاون وزیامورخارجه آمریکا ویکتوریا نولند توسط روس ها شنود ودراینترنت پخش شده است. این ضبط نشان داد که نولند علاوه برانتصاب دولت آینده اوکراین، تحقیرعمیق خود را نسبت به اتحادیه اروپا ابرازکرد وصریحاً برای اروپایی ها آرزوی جهنم کرد.

در آن زمان، پروفسور جفری ساکس به کیف دعوت شد تا دربازگرداندن اقتصاد اوکراین به روی پای خود کمک کند. درفوریه سال جاری، ساکس به پارلمان اتحادیه اروپا گفت (نگاه کنید به متن ارائه شده در:

https://consortiumnews.com/2025/02/27/jeffrey-sachs-the-geopolitics-of-peace/(

که چگونه میزبانان درکیف کاملاً آشکارا به اواطلاع داده اند که ایالات متحده به معترضان میدان دستمزدی برای شرکت درتظاهرات کنونی پرداخت کرده است. تاکتیک های آمریکایی ها که درسال ٢٠٠٨ درگرجستان به کارگرفته شده بود، درسال ٢٠١٤ دراوکراین نیز اجرا شد.

در جریان ناآرامی های میدان، سیا به شدت درکیف نمایندگی داشت و ویکتوریا نولند که نماینده وزارت امورخارجه بود نیزدرحل مسئله دولت اوکراین فعال بود. علاوه براین، معاون رئیس جمهورجوبایدن، که دردولت اوباما به اموراوکراین رسیدگی می کرد، علاقه خاص خود را به اوکراین داشت. پسراو، هانتربایدن، دربازارهای مالی فاسد اوکراین دست داشته است. این موضوع بعداً برای روابط بین بایدن وزلنسکی مهم شد، زمانیکه رئیس جمهورترامپ دراولین دوره ریاست جمهوری خود به فعالیت های هانتربایدن دراوکراین علاقه مند شد.

زمانی که آمریکایی ها درکیف فعال بودند و به عنوان پشتیبان پس زمینه درسرنگونی رئیس جمهور یانوکوویچ عمل کردند، رئیس جمهورپوتین مناسب دید که مداخله کند.  "مردان سبز" که درحمایت ازشورشیان مخالف دولت جدید کیف درکریمه ایستادند، شبه جزیره را فتح کردند وشورش به ماریوپول واودسا نیزگسترش یافت. دراودسا، شورش شکست خورد. گروه نسبتاً وحشیانه بخش راست اوکراین بقیه شورشیان را به داخل یک ساختمان آپارتمانی دراودسا راند وآنها را درآنجا سوزاند. زمانی که غرب وبه ویژه ایالات متحده برسر دولت اوکراین پس ازمیدان به توافق رسیدند، سه تن ازبخش راست به دلیل فشارآمریکا دردولت پذیرفته شدند. این واقعیت همچنان روابط بین آمریکایی‌ها وروس‌ها را تیره می‌کند وعاملی دراتهامات روسیه به نازیسم علیه اوکراین است.

روس‌های دونباس نیزازترس قانون جدید اوکراین که خواستارحذف حقوق اقلیت‌ها برای روس‌ها شده بود، ابتکارعمل را دردست گرفتند. هنگامی که نیروهای دولتی اوکراین عملیات نظامی خود را علیه شورشیان دونباس آغازکردند، به زودی روسیه نیزدرحمایت ازآنها فعال شد. بنابراین، منطقی است که بگوییم جنگ دراوکراین درواقع درسال ٢٠١٤ آغازشد. درآن مقطع، ایالات متحده وبه طورکلی "غرب" شروع به آموزش وتسلیح اوکراین کردند. دراصل، اوکراین ارتش نسبتاً قوی داشت، اما نیازبه مدرن سازی داشت.

ایالات متحده وناتوبه ایجاد زمینه برای عضویت اوکراین درناتو ادامه دادند. ما وارد دهه ٢٠٢٠ شدیم که درابتدای آن ناتو دردریای سیاه با اوکراینی ها آموزش می دید. دراین مرحله، پوتین تصمیم گرفت به کارت های رئیس جمهوربایدن نگاه کند وملاقاتی بین بایدن وپوتین درسال ٢٠٢١ ترتیب داده شد. در آن، پوتین خواستارسازماندهی مجدد روابط متقابل بین ایالات متحده و روسیه، به ویژه با درنظرگرفتن ظهورنظم جدید جهانی چند قطبی شد. بایدن هیچ تمایل وشاید سرمایه سیاسی برای چنین ترتیباتی نداشت، بنابراین پوتین تصمیم گرفت جنگی را آغاز کند.

این چیزی است که مدودف رئیس جمهورسابق پس ازشروع جنگ درفوریه ٢٠٢٢ ومدتی ادامه یافت. مدودف اظهارداشت که درآغاز جنگ، روس‌ها ازآمریکایی‌ها انتظارهمان تماسی را داشتند که در زمان جنگ گرجستان انجام شد. این یک اشتباه محاسباتی آشکاراز سوی روسیه بود. هنگامی که با کمک ترکیه، پیش نویس توافقنامه آتش بس بین روسیه و اوکراین درآوریل ٢٠٢٢ تکمیل وپاراف شد، بوریس جانسون نخست وزیربریتانیا به رئیس جمهورزلنسکی گفت که ایالات متحده وانگلیس آماده پایان دادن به جنگ نیستند زیرا روسیه هنوزبه اندازه کافی تضعیف نشده است.

شاید زلنسکی هم نمی‌خواست آتش‌بس برقرارشود، زیرادربها سال ٢٠٢٢ بود که ارتش اوکراین با قدرت کامل ارتش روسیه را از سرزمین‌های اوکراینی که فتح کرده بود بیرون راند. اکنون که جنگ ویرانگرسه سال است که ادامه دارد، پایان آن کمی شبیه آنچه در گرجستان اتفاق افتاد، شروع به شکلگیری می‌کند.

برنامه‌های دونالد ترامپ برای دوردوم ریاست‌جمهوری بدون شک شامل تلاش برای خلاص شدن از شردونفری بود که با بایدن ودولتش رفتاری نسبتاً سلطه آمیزی داشتند. یکی زلنسکی رئیس جمهوراوکراین ودیگری نتانیاهو نخست وزیراسرائیل بود. درمراسم تحلیف ترامپ، ازقبل مشخص بود که اکنون آمریکایی‌ها با روس‌ها تماس خواهند گرفت ومی‌توان دید که آیا می‌توان ترتیب جدیدی نه تنها برای جنگ اوکراین، بلکه برای روابط آمریکا و روسیه بطور گسترده‌ترپیدا کرد یا خیر.  قبل از خروج کامل دولت بایدن، ترامپ همچنین آتش بسی بین اسرائیل وحماس برقرار کرد.

هدف ایالات متحده برای درآوردن سواحل اوکراین تحت کنترل ناتو شکست خورده بود. روسیه اکنون سواحل اوکراین را تا خرسون کنترل می کند. اگرجنگ ادامه پیدا کند، همانطور که بسیاری از رهبران اروپایی ظاهراً می‌خواهند، نتیجه نهایی می‌تواند یک اوکراین محصور درخشکی باشد، که به سادگی برای استقلال اوکراین بسیار دشوار خواهد بود.

ترامپ قصد دارد فضای مانورایالات متحده را دوباره درسطح جهانی گسترش دهد تا ایالات متحده ازتعهد قوی خود به درگیری‌های اوکراین واسرائیل دورشود. اگراین موفقیت آمیزنباشد، ترامپ ادامه دوجنگ ناامیدکننده وخطرتشدید اوضاع را دردست دارد. سپس جهان به سمت وحشت جنگ عمومی پیش می رود. این خطرهمچنین عزم پولادین ترامپ را برای فشاربرای حل و فصل صلح سریع توضیح می دهد - همانطورکه اوبه وضوح د سخنرانی تحلیف خود وعده داده بود.

اسپو ١١ مارس ٢٠٢٥

هیکی تالویتیه

فرستاده ویژه

 

Heikki Talvitie

11.3.2025

Amerikkalais-venäläiset suhteet Georgian ja Ukrainan sotien yhteydessä

 

Clintonin hallinnon päätös Naton itälaajennuksesta

Presidentti George Bush vanhemman hallinto neuvotteli vuoden 1990 alkupuoliskolla presidentti Mihail Gorbatšovin kanssa Saksan yhdistymisen ehdoista ja siihen liittyen yhdistyneen Saksan Nato-jäsenyydestä. Päästiin sopuun siitä, että yhdistynyt Saksa voi tulla eräin rajoituksin Naton jäseneksi. Samalla Yhdysvaltain silloinen ulkoministeri James Baker vakuutti Moskovassa, että ”Nato ei tule laajenemaan tuumaakaan itään”. Tästä ei kuitenkaan tehty kirjallista sopimusta, joten asia jäi suullisten vakuutusten varaan.

Neuvostoliitto hajosi 1991 vuoden lopussa, ja amerikkalaisten keskustelut suhteista ja toimenpiteistä jatkuivat Venäjän presidentti Boris Jeltsinin kanssa.

Vuoden 1993 alusta Washingtonissa alkoi uuden administraation kausi, kun Bill Clinton oli voittanut Bushin vaaleissa. Heti keväällä Valkoisen talon turvallisuusneuvonantaja Tony Lake kirjoitti pitkän muistion Naton itälaajentumisesta. Clinton hyväksyi seuraavana vuonna sotilasliiton itälaajennuksen administraationsa viralliseksi politiikaksi. Sen jälkeen laajentumisen edistäminen on ollut myös seuraavien presidenttien agendalla. Tosin hankkeen aktiivinen soveltaminen on ollut eri tasoista eri presidenttien aikana.

Vuonna 2004 toteutetun Naton uuden laajentamiskierroksen jälkeen Venäjän presidentti Vladimir Putin piti vuonna 2007 Münchenin turvallisuuskonferenssissa erittäin kovasti lännen Nato-politiikkaa kritisoivan puheen. Sen selvä viesti oli, että ”nyt riittää”. Lännen johtajat Münchenissä olivat puheesta ja sen sävystä varsin yllättyneitä. Yksi syy siihen saattoi olla, että Washingtonissa ja lännessä yleisesti katsottiin, että Venäjää ja sen turvallisuusintressejä ei tarvinnut ottaa huomioon lännen politiikassa. Länsihän oli voittanut kylmän sodan.

Toinen, selvempi syy hämmästykseen oli Venäjän sisäinen. Oli jo sovittu, että Putinin kahden kauden jälkeen vuonna 2008 Venäjälle valitaan uusi presidentti. Tiedossa oli, että presidentiksi tulisi silloinen pääministeri Dmitri Medvedev. Hän oli hyvin erilainen persoona kuin Putin, ja lännessä odotettiin Medvedevin presidenttikauden tuovan liikemiesmäistä liennytystä kansainvälisiin suhteisiin. Putin kuitenkin varoitti seuraajaansa luottamasta lännen johtajien hyvään tahtoon.

Heti vuoden 2008 alussa Yhdysvallat ja monet länsimaat, Suomi mukaan lukien, tunnustivat Kosovon itsenäisyyden, vaikka emämaa Serbia vastusti sitä. Tämä ei tietenkään ollut hyvä merkki Medvedeville, joka oli juuri aloittanut presidenttikautensa. Toinen sittemmin Medvedeville rasitteeksi Venäjällä esitetty seikka oli se, että Venäjä ja Kiina pidättäytyivät äänestämästä YK:n turvallisuusneuvoston päätöslauselmasta, joka hyväksyttiin Libyan kriisiä koskien. Yhdysvallat, britit ja ranskalaiset tekivät intervention Libyaan ja antoivat tukensa Gaddafin vastaisille kapinoitsijoille. Lännen pommituslentojen jälkeen Gaddafi löydettiin tapettuna eräästä tunnelista. Tappajat olivat libyalaisia, mutta Naton sotilaat seurasivat tapahtumia lähietäisyydeltä.

Sitten tuli kolmas isku Medvedevin presidenttiydelle, kun elokuussa 2008 alkoi Georgian sota.

Kokemuksia Georgiassa

Vuonna 2003 sain nimityksen Euroopan unionin erityisedustajaksi Etelä-Kaukasiaan. Georgian presidenttinä oli silloin Eduard Shevardnadze, johon olin tutustunut jo Moskovassa ollessani Suomen suurlähettiläänä vuosina 1988–1992. Shevardnadze oli tuolloin kahteen otteeseen Neuvostoliiton ulkoministerinä. Loppusyksystä 2003 tapasin Shevardnadzen, jolloin tarkoituksena oli puhua EU:n avustusohjelmista Georgian yhteiskunnalle erityisesti demokraattisten uudistusten kannalta.

Yllätyksekseni Shevardnadze aloitti kertomalla, että joitakin päiviä sitten Yhdysvaltain ulkoministeri James Baker oli tullut hänen luokseen. Shevardnadze sanoi olettaneensa, että Baker saapuu ystävänä, mutta hän tulikin vihollisena. Bakerin viesti Shevardnadzelle nimittäin oli, että hänen presidenttiytensä oli nyt ohi. Tässä vaiheessa Shevardnadze kysyi minulta, onko Euroopan unionilla aseita toimitettavaksi hänelle. Vastasin, että minä en ole täällä asekauppiaana vaan edistämässä Euroopan kehitysprojekteja Georgiassa. Shevardnadze lopetti tapaamisen esittämällä muutaman pessimistisen arvion Euroopan unionin hyödyllisyydestä hänelle.

Mielenosoitukset Shevardnadzea vastaan alkoivat Tbilisissä jo tuona samana loppusyksynä. Niitä johti Shevardnadzen hallituksen entinen ministeri Mikheil Saakashvili. Olin yhteydessä ulkoministeri Gondaleezza Ricen hallintoon, ja sain tiedon, että Yhdysvallat jakoi rahallista tukea mielenosoittajille. Amerikkalaisten suurin huoli oli se, etteivät intomieleiset ja tulisen luonteen omaavat georgialaiset alkaisi ampua kaduilla. Saakashvili antoi myöhemmin ymmärtää, että tarkoituksena ei ollut rynnäkkö parlamenttiin, jossa Shevardnadze parhaillaan piti puhetta. Mielenosoittajat kuitenkin ryntäsivät parlamenttiin, ja sitten maailma katsoi televisioistaan, kuinka Shevardnadze poistui kansainvälisen politikan paraatipaikalta vaivihkaa parlamentin takaovesta.

Saakashvili aloitti presidenttinä vuoden 2004 alusta ja julisti ohjelmakseen, että hän tulee ensimmäisen kautensa aikana yhdistämään Georgian valtioalueen, jonka reunoilla oli kapinallisten hallitsemia alueita. Samalla Yhdysvallat aloitti Georgian armeijan kouluttamisen ja aseistamisen. Amerikkalaiset loivat Georgialle myös ilmavoimat. Olin jatkuvasti yhteydessä amerikkalaisiin ja totesin, että varsinkin alkuaikoina heillä oli vaikeuksia kontrolloida Georgian nousevaa sotilasmahtia. Yhdysvallat, Venäjä ja Euroopan unioni olivat yhtä mieltä siitä, että Turkin rajalla ollut autonominen alue Adzara kuului Georgiaan. Venäjän ulkoministeri Ivan Ivanov haki alueelta sitä hallinneen oligarkin Moskovaan, ja siten ensimmäinen lupaus oli lunastettu. Tämä kiihotti Saakashvilin ruokahalua, ja seuraavina vuosina aina kesän korvalla jännitys kehittyi ensin Abhaasiassa ja sitten Etelä-Ossetiassa. Nämä olivat Georgiasta erottuneita kapina-alueita, joille oli luotu Neuvostoliiton aikana eräänlaiset rauhanturvaoperaatiot. Myöhemmin Etelä-Ossetian kriisikeskusteluja hoiti ETYJ, ja Abhaasian osalta nämä tehtävät oli annettu YK:lle.

Sitten tullaan vuoteen 2008. Ranska oli EU:n puheenjohtajamaa ja Suomi ETYJ:in puheenjohtaja. Natolla oli Bukarestissa huippukokous, ja siellä agendalla oli Georgian ja Ukrainan mahdollinen eteneminen kohti Naton jäsenyyttä. Yhdysvallat puolsi tätä, mutta Ranska ja Saksa olivat vastaan. Kompromissiksi tuli, että Georgialle ja Ukrainalle luvattiin periaatteessa oikeus Naton jäsenyyteen. Tämä päätös suututti sekä Saakashvilin että myös venäläiset.

Yhdysvaltain pyrkimys Nato-laajentumisen ulottamiseen Georgiaan ja Ukrainaan tähtäsi siihen, että niiden tulo Naton piiriin työntäisi Venäjän pois Mustalta mereltä ja sen vaikutusvalta Välimeren itäosassa saataisiin myös loppumaan. Tässä asetelmassa oli myös tärkeää, että Turkki, Romania ja Bulgaria olivat jo Nato-jäseniä. Saakashvilin hermot eivät kuitenkaan kestäneet painetta, vaan hän aloitti Etelä-Ossetian pääkaupungin tulittamisen tykistöllä illalla 7.8.2008. Seuraavana aamuna Saakashvilin joukot aloittivat etenemisen alueella kohti Roki-tunnelia, joka oli ainoa mahdollinen tie tuoda venäläisiä joukkoja Kaukasus-vuorten yli Etelä-Ossetiaan. Primakov, jonka tapasin myöhemmin Venäjän keskuskauppakamarin puheenjohtajana, totesi, että etuosastot olivat kyllä tulleet tunnelista läpi jo hyvissä ajoissa. Georgian armeija kohtasi venäläiset lähellä tunnelia, ja sitten kolmessa päivässä Venäjän silloin vielä varsin heikko armeija ajoi georgialaiset pois Etelä-Ossetiasta.

Tässä vaiheessa EU:n ja ETYJ:in puheenjohtajamaiden ulkoministerit Gouchner ja Stubb olivat tulleet Tbilisiin ja aloittivat keskustelut aselevosta Saakashvilin kanssa. Neuvotteluissa pidettiin tärkeänä, että kansainvälisen oikeuden periaatteet, varsinkin alueellinen koskemattomuus, oli niiden keskeisin pohja. Suomalaisten ja ranskalaisten käymät keskustelut keskeytyivät, kun Gouchner sai Ranskan presidentiltä puhelun, jossa tämä ilmoitti Yhdysvaltain ja Venäjän sopineen tulitauosta ja siitä, että hänen tuli viedä tuo suurvaltojen tekemä sopimus sekä Moskovaan että Tbilisiin.

Yhdysvallat yllättyi myös Saakashvilin hyökkäyksestä varsinkin siksi, että Georgian parhaat joukot olivat parhaillaan auttamassa amerikkalaisia Afganistanissa ja Irakissa. Yhdysvaltain ainoa tehtävä oli nyt pelastaa se, mitä vielä oli pelastettavissa. Kun venäläiset olivat varmistaneet Etelä-Ossetian ja Abhaasian hallinnan, he tulivat kohta Georgian varsinaiselle valtioalueelle Gorin ja Potin kaupunkeihin ja katkaisivat Georgian keskeisen valtatien Tbilisistä rannikolle. Vaikka venäläisillä ei näyttänyt olevan mitään aikomusta edetä Tbilisiin, niin amerikkalaiset pelasivat varman päälle. He ottivat yhteyden venäläisiin, ja sopu syntyi siten, että venäläiset lähtivät Georgian varsinaiselta valtio-alueelta mutta jäivät Etelä-Ossetiaan ja Abhaasiaan. Näin myös Naton laajentuminen Georgiaan jäädytettiin toistaiseksi.

Ukraina

Presidentti Janukovitsin hallinto tuli syksyllä 2013 epäsuosituksi, kun hän peruutti EU:n kanssa sovitun vapaakauppa-aloitteen. Katsottiin, että Venäjä oli painostanut Janukovitsia tarjoamalla Ukrainalle edullisen energiatoimituksia koskevan sopimuksen. Sen jälkeen Kiovan keskustassa Maidanilla syntyi mielenosoituksia, jotka lopulta helmikuussa 2014 johtivat vaaleilla valitun presidentti Janukovitsin pakoon Venäjälle.

Mielenosoitukset Kiovassa olivat hyvin samanlaisia kuin millä Shevardnadze oli hieman aikaisemmin hiillostettu pois Georgian presidentin virasta. Ajankohtainen todiste saatiin myös siitä, että Yhdysvaltain Kiovan-suurlähettilään Pyattin ja Yhdysvaltain varaulkoministeri Victoria Nulandin välinen puhelinkeskustelu siepattiin venäläisten toimesta ja levitettiin internetiin. Äänitteestä selvisi, että Ukrainan tulevan hallituksen määräämisen lisäksi Nuland ilmoitti syvän halveksuntansa EU:ta kohtaan toivottaen eurooppalaiset suoraan sanoen helvettiin.

Tuossa vaiheessa professori Jeffrey Sachs kutsuttiin Kiovaan avustamaan Ukrainan talouden saamisessa jaloilleen. Sachs kertoi helmikuussa tänä vuonna EU:n parlamentille (ks. esitelmä tekstinä: https://consortiumnews.com/2025/02/27/jeffrey-sachs-the-geopolitics-of-peace/ ), kuinka kiovalaiset isännät olivat varsin avoimesti ilmoittaneet hänelle, että Yhdysvallat maksoi Maidanin mielenosoittajille palkkaa osallistumisesta jatkuviin mielenosoituksiin. Amerikkalaisten taktiikka, jota oli käytetty Georgiassa vuonna 2008, toteutui siis myös Ukrainassa vuonna 2014.

Maidanin levottomuuksien aikana CIA oli vahvasti edustettuna Kiovassa, ja myös ulkoministeriötä edustanut Victoria Nuland oli aktiivinen Ukrainan hallituskysymyksen ratkaisemiseksi. Lisäksi varapresidentti Joe Bidenilla, joka hoiti Ukrainan asioita Obaman administraatiossa, oli oma intressinsä Ukrainassa. Hänen poikansa Hunter Biden oli ollut tekemisissä Ukrainan korruptoituneilla talousmarkkinoilla. Tällä tuli sittemmin olemaan tärkeä merkitys Bidenin ja Zelenskyin välisiin suhteisiin, kun presidentti Trump ensimmäisellä kaudellaan kiinnostui Hunter Bidenin toimista Ukrainassa.

Kun amerikkalaiset olivat aktiivisia Kiovassa ja toimivat taustatukena presidentti Janukovitsin kaatamisessa, presidentti Putin katsoi asiakseen puuttua peliin. Kiovan uutta hallitusta Krimillä vastustaneiden kapinallisten tueksi asettuneet ”vihreät miehet” valloittivat niemimaan, ja kapina levisi myös Mariupoliin ja Odessaan. Odessassa kapina kukistettiin. Varsin raaka ukrainalainen Oikea Sektori -ryhmittymä ajoi loput kapinalliset Odessassa yhteen kerrostaloon ja poltti heidät sinne. Kun länsi ja erityisesti Yhdysvallat sopivat Maidanin jälkeisestä Ukrainan hallituksesta, niin Yhdysvaltain painostuksesta hallitukseen otettiin kolme Oikean Sektorin jäsentä. Tämä tosiasia hiertää edelleen amerikkalaisten ja venäläisten keskinäisiä suhteita, ja se on osaltaan syynä Venäjällä Ukrainaa kohtaan esitetyille natsisyytöksille.

Myös Donbasin venäläiset ottivat aloitteen käteensä pelätessään Ukrainan uutta lainsäädäntöä, joka oli alkanut vaatia venäläisten vähemmistöoikeuksien poistamista. Kun ukrainalaiset hallituksen joukot aloittivat sotatoimet Donbasin kapinallisia vastaan, niin kohta Venäjä myös aktivoitui näiden tukemisessa. Siten on perusteita sanoa, että Ukrainan sota itse asiassa alkoi vuonna 2014. Siinä vaiheessa Yhdysvallat ja yleensäkin ”länsi” alkoivat kouluttaa ja aseistaa Ukrainaa. Ukrainalla periaatteessa oli varsin vahva armeija, mutta se vaati nykyaikaistamista.

Yhdysvallat ja Nato jatkoivat Ukrainan Nato-jäsenyyden pohjustamista. Tultiin 2020-luvulle, jonka alussa Nato harjoitteli Mustalla merellä ukrainalaisten kanssa. Tässä vaiheessa Putin päätti katsoa presidentti Bidenin kortit, ja vuonna 2021 järjestettiin tapaaminen Bidenin ja Putinin välillä. Siinä Putin vaati Yhdysvaltain ja Venäjän keskinäisten suhteiden uudelleenjärjestämistä ottaen huomioon varsinkin moninapaisen uuden maailmanjärjestyksen hahmottumisen. Bidenilla ei ollut halua eikä ehkä poliittista pääomaakaan sen kaltaisiin järjestelyihin, joten Putin päätti aloittaa sodan.

Tässä tullaan nyt entisen presidentin Medvedevin lausumaan sodan alettua helmikuussa 2022 ja jatkuttua jo jonkin aikaa. Medvedev totesi, että venäläiset odottivat sodan alussa amerikkalaisilta samanlaista yhteydenottoa, kuin oli tehty Georgian sodan aikana. Tämä oli ilmeinen virhelaskelma Venäjän taholta. Kun sitten Turkin avulla saatiin huhtikuussa 2022 aseleposopimus Venäjän ja Ukrainan välillä luonnoksena valmiiksi ja myös parafoiduksi, niin brittien pääministeri Boris Johnson meni kertomaan presidentti Zelenskyille, että Yhdysvallat ja Englanti eivät ole valmiita sodan lopettamiseen, koska Venäjää ei vielä ole heikennetty tarpeeksi.

Saattaa olla, että ei myöskään Zelenskyi halunnut aselepoa, koska juuri keväällä 2022 Ukrainan armeija oli voimissaan ja ajoi Venäjän armeijaa pois sen valloittamilta Ukrainan alueilta. Nyt kun tuhoisaa sotaa on käyty jo kolme vuotta, sen loppu alkaa muotoutua vähän samalla tavalla kuin kävi Georgiassa.

Donald Trumpin toisen kauden kaavailuihin sisältyi epäilemättä pyrkimys päästä eroon kahdesta henkilöstä, jotka olivat kohdelleet presidentti Bidenia ja hänen administraatiotaan melko suvereenisesti. Toinen oli Ukrainan presidentti Zelenskyi ja toinen Israelin pääministeri Netanjahu. Trumpin virkaanastujaisissa jo tiedettiin, että nyt amerikkalaiset soittaisivat venäläisille ja voitaisiin katsoa, löytyisikö jokin uusi järjestely ei vain Ukrainan sotaan vaan myös laajemmin amerikkalais-venäläisiin suhteisiin. Ennen Bidenin administraation täydellistä poistumista Trump sai myös aikaan tulitauon Israelin ja Hamasin välille.

Yhdysvaltain tavoite saada Ukrainan rannikko Naton kontrolliin oli epäonnistunut. Venäjä hallitsee nyt Ukrainan rannikkoa Hersoniin asti. Jos sota jatkuu, niin kuin useat eurooppalaiset johtajat ilmeisesti haluavat sen jatkuvan, lopputulokseksi saattaa tulla Ukraina ilman rannikkoa, mikä olisi yksinkertaisesti liian kova pala Ukrainan itsenäisyyttä ajatellen.

Trump tähtää Yhdysvaltain liikkumatilan laajentamiseen globaalisti uudelleen siten, että Yhdysvallat irtoaa voimakkaasta sitoutumisesta Ukrainan ja Israelin konflikteihin. Jos tämä ei onnistu, niin Trumpilla on käsissään kahden toivottoman sodan jatkuminen ja niihin liittyen vaara tilanteen eskaloitumisesta. Maailma kulkisi silloin kohti yleisen sodan kauhuja. Tämä vaara selittää myös Trumpin jyrkkää päättäväisyyttä ajaessaan pikaista rauhanratkaisua – kuten hän selvästi lupasi virkaanastujaispuheessaan.

Espoo 11.3.2025

Heikki Talvitie

Erikoislähettiläs

 

Heikki Talvitie

 

Syntynyt	5. syyskuuta 1939 (ikä 85) Viipuri
Kansalaisuus	suomalainen
Ammatti Arvonimi	diplomaatti Erikoislähettiläs on Suomessa tasavallan presidentin myöntämä arvonimi

Heikki Talvitie (s. 5. syyskuuta 1939 Viipuri) on suomalainen diplomaatti. Hän on toiminut suurlähettiläänä Belgradissa 1984–1988, Moskovassa 1988–1992 ja Tukholmassa 1996–2002. Talvitie on tunnettu Neuvostoliiton asiantuntija.

Ura

Talvitie valmistui Helsingin yliopistosta vuonna 1963 ja liittyi ulkoministeriön palvelukseen vuonna 1964. Hän on suurlähettilään tehtävien lisäksi työskennellyt Haagin lähetystössä sekä New Yorkissa YK-edustustossa. Hän työskenteli paljon ulkoasiainministeriön poliittisella osastolla ja 1. huhtikuuta 1971 lähtien raporttijaostolla, jonne saapui runsaasti salaista ja muuta materiaalia Suomen lähetystöistä ympäri maailmaa. Hänet nimitettiin YK-edustustoon 1. syyskuuta 1972 lukien.

Talvitie on työskennellyt ministerineuvos Moskovassa 1976–1980. Ulkoasiainministeriön toimistopäällikkö hän oli 1980–1982 ja ulkoasiainministeriön neuvottelevana virkamiehenä 1983–1984. Talvitie oli myös EU:n erikoisedustaja Kaukasiassa ja ETYJ: in erikoislähettiläänä Georgiassa.

Talvitie oli vuosina 2002–2014 Suomi–Venäjä-Seuran puheenjohtajana ja seuran valtuuston puheenjohtaja vuodesta 2014 ja Historian Ystäväin liiton puheenjohtaja vuosina 2001–2010 sekä Museoliiton puheenjohtaja vuodesta 2003.

Talvitie erosi helmikuussa 2016 Suomi–Venäjä-Seuran valtuuston puheenjohtajuudesta. Talvitie kuului aiemmin Pietari-säätiön hallitukseen, jonka entisiltä jäseniltä PRH vaatii tuolloin yhteensä yli 10 miljoonan euron vahingonkorvauksia vahingoista, joita on aiheutunut lainvastaisista päätöksistä ja laiminlyönneistä Pietarin Suomi-taloon liittyen. Myöhemmin Helsingin käräjäoikeus hylkäsi PRH:n kanteen vanhentuneena.

Venäjän presidentti Vladimir Putin palkitsi 18.8.2014 Talvitien Ystävyyden kunniamerkillä ystävyyden ja yhteistyön vahvistamisesta Venäjän kanssa.